Besteed aandacht aan de impact van corona op de geestelijke gezondheid van kinderen
Door Theresa Ngigi – expert en auteur op het gebied van kindertrauma. Zij ondersteunt de geestelijke gezondheid van kinderen en zorgdragers bij SOS Kinderdorpen, met name in die landen met een geschiedenis van burgeroorlogen en conflicten.
De tweede golf van coronavirusinfecties die in heel Europa toeneemt, betekent dat we moeten onthouden wat we van de eerste hebben geleerd: dat het leven door een pandemie zwaar kan zijn voor het mentale welzijn van kinderen.
Als kinderpsycholoog zie ik dat de kinderen die het grootste risico lopen, de kinderen zijn die eerder in hun leven een vorm van trauma hebben meegemaakt. De angst en het isolement van deze tijden kunnen hun diepste angsten oproepen.
Vaste routine instellen
Wonend in Italië tijdens de lockdown, zag ik in hoe belangrijk het voor alle ouders en kinderen is om voor elkaars mentale welzijn te zorgen. In die periode kozen mijn man en ik en onze twee tieners – 16 en 14 jaar – ervoor om een vaste routine in te stellen, de hoeveelheid nieuws die we tot ons namen te beperken, tijd vrij te maken om virtueel contact te leggen met vrienden en geliefden, en ruimte te creëren om onze frustraties en woede te uiten.
Maar het is nóg belangrijker voor families met kinderen die negatieve ervaringen hebben meegemaakt. Ik zie dit uit de eerste hand in mijn rol van geestelijke gezondheids- en psychosociaal adviseur voor SOS Kinderdorpen, waar de meerderheid van de kinderen in onze familiegerichte zorg een vorm van fysieke of emotionele ontberingen hebben doorgemaakt.
Voor één jongen veranderde corona alles
Tijdens de eerste coronapiek nam een SOS moeder uit Syrië contact met me op over een kind wiens verhaal ik goed kende: de jongen en zijn oudere broer waren vijf en zeven jaar oud, toen ze zagen dat hun vader werd gedood door een bom die hun huis trof. Hun moeder was zo geschokt dat ze zichzelf en de kinderen opsloot in een kamer in het nog resterende deel van het huis. Ze durfde niet weg te gaan. Ze bleven daar anderhalve maand opgesloten – geen zonlicht, alleen het geluid van bombardementen.
Toen het bombardement ophield, vatte de moeder de moed om naar buiten te komen. Door haar verdriet en extreme paranoia kon ze echter niet goed meer voor de jongens zorgen. Lokale sociale welzijnsautoriteiten kwamen tussenbeide en plaatsten de kinderen in het tijdelijke familiegerichte zorgcentrum van SOS Kinderdorpen. Echter toen het moment daar was om de jongens te herenigen met hun moeder, was zij nog altijd niet in de juiste gemoedstoestand. De broers werden samen opgevangen in een SOS familie.
De kinderen, die zich veilig voelden in deze familiegerichte omgeving, begonnen te bloeien. Ze gingen naar school en een band opbouwen met andere kinderen. Maar toen kwam corona en veranderde alles.
De jongste broer lijkt er goed mee om te gaan, maar de oudste worstelde. Hij verviel in zijn eerdere patronen van agressie. Hij kon niet stilzitten, was hyperactief. De pandemie verstoorde zijn routine: geen school, geen sport en weinig interactie met anderen. De beperkingen die met corona kwamen, deden zijn fundament schudden.
Herbeleving van trauma
Zijn SOS moeder vroeg me: ‘Wat doe ik verkeerd?’ Ze gaf zichzelf de schuld, dacht dat ze geen goede moeder was. Wanneer je als volwassene het gevoel hebt dat je niet goed genoeg of bekwaam bent, heeft dat natuurlijk invloed op het kind waarvoor je zorgt. Als een ouder of verzorger niet gezond is, is het moeilijk voor het kind om gezond te zijn. Ook zij hebben ondersteuning nodig.
Onze interventie richtte zich erop psychologen en maatschappelijk werkers aan te moedigen om de zorgdrager te ondersteunen. De moeder strafte het kind, omdat ze vond dat hij zich misdroeg. We moesten die houding veranderen: het is niet dat het kind zich misdraagt, het is een herbeleving die hij doormaakt; hij beleeft opnieuw het trauma dat niet nog niet is opgelost. Door met de moeder samen te werken en haar betrekken en ondersteunen bij het identificeren van uitdagingen, werd het voor haar makkelijker om haar band met het kind te herstellen. Het proces gaat door, maar de situatie is nu al veel beter omdat het kind zich niet beoordeeld voelt, maar juist gesteund.
De jongen, nu acht, kan zich beter uitdrukken. We moedigden hem aan om zichzelf uit te spreken. Bijvoorbeeld door hem te vragen: ‘Wat voel je? Kun je het in een tekening zetten? Zijn er activiteiten die je kunnen helpen die emoties eruit te krijgen?’ Deze jongen heeft een geweldige stem. We vroegen ons af: ‘Waarom gebruiken we dat niet? Dit is zijn talent en dat hem kan helpen om zichzelf uit te drukken.’ Hij zingt en treedt nu op voor anderen en dat doet hem zichtbaar goed.
Kinderen zijn erg veerkrachtig
Ik dring er bij alle ouders en verzorgers op aan aandacht te besteden aan vroege waarschuwingssignalen bij hun kinderen. Als je gedragsveranderingen opmerkt, van agressie tot terugtrekking, negeer dit dan niet. Zorgen voor de geestelijke gezondheid van ons kind, net als hun lichamelijke gezondheid, is een integraal onderdeel van het ouderschap. Onthoud dat geestelijke gezondheid het gevoel van algemeen welzijn is waarin een persoon kan gedijen in zijn leven en in staat stelt om goed te functioneren. Wanneer mensen geestelijke gezondheid beschouwen als onderdeel van de menselijke ontwikkeling, dan zal ons stigma om hulp te zoeken er niet meer zijn. We moeten mentale gezondheid meenemen in alles wat we doen en niet wachten tot er een ramp gebeurt om in te grijpen en de schade te beperken.
Het is belangrijk om te onthouden dat kinderen erg veerkrachtig zijn. Ze hebben veel interne bronnen waar ze ook gebruik van kunnen maken. Alle kinderen, of ze nu oorlog hebben meegemaakt in Syrië, onmenselijke omstandigheden in vluchtelingenkampen of geweld en misbruik binnen families in onze eigen gemeenschappen, hebben een innerlijke kracht die moet worden erkend, gekoesterd en gecultiveerd. De jonge jongen uit Syrië leerde dat zingen een manier was om zich uit te drukken. Voor anderen kunnen spel, kunst of drama dienen als uitlaatklep om door trauma en negatieve ervaringen heen te werken. We moeten vroeg ingrijpen en hen de handvatten geven om met hun eigen emoties om te gaan, zodat ze bij problemen weten hoe ze er op een gezonde manier mee om kunnen gaan. Wanneer ze in de toekomst voor uitdagingen komen te staan, zullen ze zich herinneren ‘Ik heb dit eerder gedaan, ik kan het weer.’
Wees gemobiliseerd, niet verlamd
Nu corona wereldwijd nog springlevend is, is het van cruciaal belang om meer beschermende factoren voor kinderen, jongeren en volwassenen te ontwikkelen om niet verlamd te raken door de effecten van de pandemie. We kiezen ervoor om gemobiliseerd te zijn, niet om verlamd te raken. Als het oog van de orkaan, kunnen we die innerlijke kracht hebben die onwankelbaar is, ondanks de omringende onrust. De ervaring van verandering kan ons versterken en ons inspireren om belangrijke zaken op de eerste plek te zetten.
