Verwaarlozing – Definitie, oorzaken en gevolgen voor kinderen

Verwaarlozing van kinderen is een groot probleem wereldwijd. Verwaarlozing kent gevolgen die kinderen de rest van hun leven kunnen beïnvloeden. Maar wat is de betekenis van verwaarlozing eigenlijk, hoe herken je het, wat zijn de gevolgen en wat kun je eraan doen? Op deze pagina vind je antwoord op de meest gestelde vragen over de verwaarlozing van kinderen.

Wat is verwaarlozing bij kinderen?

Verwaarlozing is een vorm van kindermishandeling waarbij de ouders niet of onvoldoende voorzien in de basisbehoeften van een kind. Daaronder valt het tekort aan de juiste zorg en medische zorg. Ook bescherming van kinderen, schone en passende kleding, onderdak en de psychische -, emotionele -, sociale – en educatieve behoeften van een kind.

Wat is emotionele verwaarlozing?

Bij emotionele verwaarlozing is er vaak een gebrek aan liefde, steun en/of aandacht voor het kind. Ieder kind heeft iemand nodig die voor ze zorgt, die ze beschermt als ze klein zijn en ze begeleidt als ze opgroeien en zich ontwikkelen. Als een liefdevolle, veilige omgeving ontbreekt heeft dit op latere leeftijd gevolgen voor het kind. Lees hier meer over emotionele verwaarlozing.

Wat zijn de oorzaken van verwaarlozing?

In alle landen van de wereld komt verwaarlozing voor. De oorzaken van verwaarlozing zijn verschillend, maar zijn vaak het resultaat van problemen van (één van) de ouders. Dit zijn bijvoorbeeld psychische problemen, alcohol- of drugsmisbruik, werkeloosheid of juist te veel werk, huiselijk geweld, ongeplande zwangerschappen en ziekte.

Verwaarlozing bij armoede

De beste plek voor een kind om op te groeien is bij de biologische familie. Wereldwijd is het voor veel families een uitdaging om goed voor hun kinderen te zorgen. Zij leven in omstandigheden waarbij er bijvoorbeeld geen geld is voor eten, onderdak of onderwijs. De ouders of verzorgers moeten in deze situaties vaak de hele dag werken om geld te verdienen, waardoor de kinderen ook vaak alleen zijn.

Kun jij je voorstellen hoe het is om je kind elke dag achteruit te zien gaan omdat je niet in zijn of haar basisbehoeften kan voorzien? SOS Kinderdorpen helpt families om weer zelfredzaam te worden zodat er genoeg inkomen is voor voedsel, water, onderdak, onderwijs en gezondheidszorg. Lees hier meer over onze familiezorg.

Genetisch bepaald

Er is onderzoek gedaan naar het overnemen van gedrag na misbruik en verwaarlozing – kinderen die geen veilige relaties kenden, kunnen moeite hebben om dit aan hun eigen kinderen te bieden. En wanneer er misbruik plaatsvindt in een gezin, is het vaak zo dat de ouder zelf als kind misbruikt werd. Maar recent onderzoek toont steeds meer aan dat trauma nog dieper kan gaan, tot op genetisch niveau. Een recente studie (Yehuda en Lehrner, 2018) ontdekte dat de traumatische ervaringen van een ouder veranderingen overgedragen worden op het kind, nog voordat het kind geboren wordt

Wat zijn de gevolgen van verwaarlozing?

Verwaarlozing is traumatisch voor kinderen en kan grote gevolgen hebben voor hun toekomst. Er is veel onderzoek gedan naar de gevolgen van verwaarlozing op kinderen en hun toekomst door onder andere Harvard en het nationale gezondheidsinstituut van de VS. Hieruit blijkt dat: 

• Kinderen die weinig liefde ontvingen van hun ouders minder ontwikkelde hersens hebben. Uit hersenscans bleek dat zij letterlijk kleinere hersenen hebben. 
• Emotionele verwaarlozing leidt tot een ontwikkelingsachterstand. Kinderen van 6 jaar oud kunnen bijvoorbeeld nog geen kleuren noemen of cirkels tekenen.  
• Kinderen die te weinig familieliefde kregen, horen altijd bij de 25% minst ontwikkelde kinderen van hun leeftijdsgroep. 

Duidelijk is wel dat verwaarlozing een traumatische ervaring is voor een kind, met mogelijk grote gevolgen voor zijn of haar toekomst. Met invloed op de fysieke, mentale en emotionele ontwikkeling van kinderen. Lange termijn gevolgen van verwaarlozing zijn onder meer:

• Een gebrek aan zelfvertrouwen
• Moeite met leren, concentreren en communiceren,
• Stemmings- en gezondheidsproblemen
• Afhankelijkheid en een verhoogd risico om in aanraking te komen met drugs en geweld.

Daarbij is de kans groter dat kinderen die verwaarloosd zijn, op hun beurt hun eigen kinderen verwaarlozen. Want wat een kind leert, geeft het door in de toekomst.

Verwaarlozing helen

Als kinderen een moeilijke start in het leven kennen, kunnen veilige relaties ervoor zorgen dat ze toch kunnen groeien en bloeien. Het Boekarest Early Intervention Project onderzocht kinderen die ernstig verwaarloosd werden. Sommige van deze kinderen konden terecht in warme pleeggezinnen. De resultaten waren opmerkelijk. De kinderen in pleegzorg ontwikkelden veilige hechtingen en gingen er cognitief op vooruit.

Dit toont aan dat ook kinderen met een zeer complexe achtergrond veerkracht kunnen opbouwen en hun levensloop kunnen veranderen, als ze kunnen rekenen op veilige relaties. Psychosociale hulp, in combinatie met een stabiele, veilige omgeving kunnen de ontwikkeling van veilige hechtingen en cognitieve verbetering verder bevorderen. 

Verwaarlozing melden

Een onderzoek (Bethell, 2019) toont aan dat de kans op depressie of problemen met mentale gezondheid tot 72% lager kan zijn onder volwassenen die hun negatieve jeugdervaringen melden dan onder degenen die dit niet melden.

Wat doet SOS kinderdorpen om verwaarlozing te voorkomen

Het Verdrag van de Rechten van het Kind is één van onze leidende kaders. Het onderstreept het recht van kinderen op ouderlijke zorg, bescherming, onderwijs en medische zorg. Wij vinden dat elk kind het recht heeft om zich optimaal te ontwikkelen en zien het als onze verantwoordelijkheid om deze ontwikkeling te ondersteunen. In ons werk staat het kind altijd centraal. We luisteren naar hun behoeften en geven ze de zorg die ze nodig hebben en het beste past bij de situatie van het kind en zijn omgeving. 

• Met onze familieversterkende programma’s helpen we gezinnen bij de zorg en bescherming van hun kinderen, zodat kinderen binnen hun familie kunnen blijven opgroeien in veiligheid, met zelfrespect en vertrouwen, kansen en liefde. Samen met de familie bekijken we de problemen die spelen en wat er nodig is om hen te helpen, bijvoorbeeld op het gebied van opvoeding en zorg, economische versterking en voorzien in basisbehoeften.
• In het geval van een (acute) onveilige thuissituatie, bieden we tijdelijke zorg. We geven kinderen een veilige omgeving, waar ze de aandacht krijgen die ze nodig hebben en die ze beschermt tegen verdere schade. Ondertussen proberen we de ouders/verzorgers te helpen hun problemen te overkomen, zodat kinderen weer veilig naar huis kunnen. Mocht de thuissituatie dit niet meer toelaten, dan gaan we over tot permanente familiegerichte zorg.